تب

علایم، اندازه گیری و راه های درمان

تب به معنای افزایش دمای بدن می‌باشد و به طور کلی دمای بالاتر از 37 درجه سانتیگراد دهان و بیشتر از 2/ 37 درجه سانتیگراد مقعد، تب تعریف می‌شود.

اما معمولا افزایش دما به بیشتر از 38 درجه، از نظر پزشکی حایز اهمیت است و تب زیر 38 درجه، تب خفیف محسوب می‌شود.

تب، یکی از روش‌های دفاعی بدن بر علیه باکتری‌ها و ویروس‌هایی است که نمی‌توانند در دمای بالا دوام بیاورند.

به همین دلیل، معمولا تب خفیف نیاز به درمان ندارد، مگر اینکه با سایر علایم آزاردهنده همراه باشد.

تب 40 درجه سانتیگراد یا بالاتر خطرناک است و به درمان فوری و مراقبت‌های پزشکی نیاز دارد؛ تب بالا در نوزادان، کودکان و سالخوردگان، می‌تواند باعث ایجاد اختلالات شناختی و تشنج شود.

چه عواملی باعث ایجاد تب می‌شوند؟

تب در نتیجه پاسخ سیستم ایمنی به عوامل خارجی مانند ویروس، باکتری، قارچ، دارو یا مواد سمی ایجاد می‌شود.

تب، علامت شایع ابتلا به بیماری‌های عفونی می‌باشد. سرماخوردگی، اسهال و استفراغ، عفونت گوش، گلو، ریه، مثانه و کلیه‌ها، مثال‌هایی از این بیماری‌های عفونی هستند.

در کودکان، تزریق واکسن یا رویش دندان‌ها، ممکن است باعث ایجاد تب خفیف و کوتاه‌مدت شود.

بیماری‌های خودایمنی (مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس و بیماری التهابی روده)، عوارض جانبی داروها، تشنج، لخته شدن خون، بیماری‌های هورمونی، سرطان‌ها و اعتیاد از دیگر علل بروز تب هستند.

خودِ تب به تنهایی مسری نیست، اما اگر به وسیله عفونت ویروسی یا باکتریایی ایجاد شده باشد، ممکن است نشانه یک عفونت مسری باشد.

علایم تب کدامند؟

علایم تب عبارتند از:

• درجه حرارت بالاتر از 38 درجه سانتیگراد
• لرز
• درد عضلانی و مفصلی و سایر دردهای بدنی
• سردرد
• تعریق متناوب یا بیش از حد   
• ضربان قلب سریع یا تپش قلب
• قرمز یا گرم شدن پوست
• احساس سرگیجه، گیجی و غش
• درد چشم‌ها
• ضعف
• بی‌اشتهایی
• بهانه‌گیری (در کودکان و نوزدان)
• تب ناشی از عفونت در کودکان معمولا علایم زیر را نیز به همراه دارد: گلودرد، سرفه، گوش درد، استفراغ و اسهال.
• در تب‌های بالای 40 درجه سانتیگراد، علایمی مثل تشنج، توهم و هذیان و گیجی نیز ممکن است مشاهده شود.

اندازه‌گیری درجه حرارت بدن برای تشخیص تب

تب‌سنج دیجیتالی می‌تواند برای اندازه‌گیری درجه حرارت دهانی، مقعدی یا زیربغل استفاده شود. استفاده از دماسنج جیوه‌ای (شیشه‌ای) به علت خطر شکستن و مسمومیت با جیوه توصیه نمی‌شود.

اندازه‌گیری درجه حرارت زیربغل

اندازه‌گیری درجه حرارت زیربغل، به اندازه درجه حرارت دهانی یا مقعدی دقیق نیست و معمولا یک درجه پایین‌تر از درجه حرارت دهان است.

• نوک تب ‌سنج دیجیتالی را زیر بغل کودک قرار دهید.
• تب ‌سنج را حدود یک دقیقه زیر بغل کودک بگذارید.

اندازه‌گیری تب با سنجش درجه حرارت پرده گوش

تب ‌سنج پرده صماخ گوش، برای اینکه بتواند درست عمل کند، باید به شکل صحیح در گوش کودک قرار داده شود. در صورتی که جرم گوش کودک خیلی زیاد باشد، ممکن است درجه حرارت، اشتباه خوانده شود.

درجه حرارت پرده صماخ معمولا در کودکان دقیق نیست و نباید برای کودک زیر 3 سال مورد استفاده قرار گیرد.

اندازه‌گیری تب با سنجش درجه حرارت دهان

درجه حرارت بدن کودکان 4 سال به بالا را می‌توان با قرار دادن تب سنج دیجیتالی در زیر زبان آنها (در حالی که دهان آنها بسته است)، اندازه‌گیری کرد. 15 دقیقه قبل از اندازه‌گیری حرارت، از نوشیدن مایعات سرد یا گرم پرهیز شود. به علاوه لازم است:

• با استفاده از آب و صابون یا الکل، تب سنج را تمیز کنید و سپس آن را با آب بشویید.
• دماسنج را روشن کرده و نوک آن را در بخش انتهایی زیر زبان کودک قرار دهید.
• دهان باید بسته باشد.
• دماسنج باید به مدت 1 دقیقه در دهان باقی بماند، سپس درجه حرارت روی آن را بخوانید.

اندازه‌گیری تب با سنجش درجه حرارت مقعد

دقیق‌ترین روش برای اندازه‌گیری درجه حرارت بدن نوزادان و کودکان زیر 3 سال، اندازه‌گیری دمای مقعد آنهاست.

• با استفاده از آب و صابون یا الکل دماسنج را تمیز کنید و سپس آن را با استفاده از آب سرد بشویید.
• مقدار کمی ماده روان‌کننده مثل وازلین یا لوبریکانت به انتهای تب سنج بزنید.
• کودک را بر سطح صافی به روی شکم بخوابانید یا در حالتی که صورت او به سمت بالاست، پاهایش را به سمت سینه خم کنید.
• تب سنج را حدود  5/1 تا 2 سانتیمتر در مقعد فرو کنید.
• با دست‌تان تب سنج را نگاه دارید تا بیشتر داخل فرو نرود. حدود یک دقیقه، تب سنج را در مقعد نگاه دارید.
•  تب سنج را خارج کنید و عدد روی آن را چک کنید.
• بر روی تب سنج مقعدی، برچسب بزنید تا تصادفا برای دهان استفاده نشود.

دماسنج مقعدی در حدود یک درجه بالاتر از درجه حرارت دهانی را نشان می‌دهد.

درمان تب

با دنبال کردن روش‌های زیر، می‌توانید تب را در منزل کنترل کنید:

• برای کاهش تب می‌توان از استامینوفن استفاده کرد. میزان استامینوفن لازم برای کودک باید طبق نظر متخصص اطفال مشخص شود. بزرگسالانی که سابقه بیماری کبدی یا مشکلات دیگری ندارند، می‌توانند هر 4 تا 6 ساعت، 325 تا 650 میلی‌گرم قرص استامینوفن و یا 1000 میلی‌گرم (دو قرص 500 میلی گرمی) استامینوفن را 3 تا 4 بار در روز (نهایتا 4 گرم در روز) مصرف کنند. اگر تب با استفراغ همراه شود، به طوری که قادر نباشید به صورت خوراکی قرص مصرف کنید، از داروساز درخواست کنید شیاف استامینوفن در اختیارتان قرار دهد (شما می‌توانید این دارو را بدون نسخه پزشک از داروخانه تهیه کنید).
• برای کنترل تب کودکان بالای 6 ماه، می‌توان از ایبوپروفن استفاده کرد. در مورد دوز مناسب آن با پزشک مشورت کنید. برای بزرگسالان می‌توان 400 تا 600 میلی‌گرم (2 تا 3 قرص 200 میلی‌گرمی) ایبوپروفن را هر 6 ساعت جهت کاهش تب استفاده کرد.
• به هیچ وجه از آسپیرین برای کاهش تب کودکان و بزرگسالان استفاده نکنید. مصرف آسپیرین همزمان با یک عفونت ویروسی می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام سندرم ری شود. سندرم ری، یک بیماری خطرناک است که باعث استفراغ طولانی مدت، گیجی و حتی حالت کُما و اختلال کبد می‌شود.

درمان‌های خانگی تب

افرادی که تب دارند، باید در آرامش باشند و بیش از حد لباس به تن نکنند.

لباس پوشیدن بیش از حد باعث می‌شود که دمای بدن آنها افزایش پیدا کند. دوش آب ولرم و پاشویه با آب ولرم در کاهش تب موثرند. به خاطر داشته باشید که هیچ وقت فردی که تب دارد را با آب سرد و یا الکل پاشویه نکنید.

فرد تب‌دار باید آب کافی بنوشد. همچنین باید از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار که ادرارآور هستند و آب بدن را دفع می‌کنند خودداری کند.

بستنی یخی در عین حال که گلودرد را کاهش می‌دهد، می‌تواند در خنک کردن بدن و تامین آب بدن موثر باشد. استفاده از یک پنکه برای گردش جریان هوا، باز کردن پنجره یا قرار دادن یک لیف خنک روی پیشانی نیز می‌تواند در کاهش تب مفید باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تب بالای 40 درجه سانتیگراد درکودکان و بزرگسالان می‌تواند خطرناک باشد.

در این شرایط لازم است فورا به پزشک مراجعه کنید. کودکان زیر سه ماه با تب 38 درجه سانتیگراد یا بیشتر باید توسط پزشک معاینه شوند.

کودکی که تب دارد و علایمی مانند ضایعات پوستی، گلودرد، گوش درد، سفت شدن گردن، خواب آلودگی، بهانه‌گیری یا سردرد دارد، باید تحت نظر پزشک قرار بگیرد.

به علاوه، اگر در نوزادان و کودکان زیر دو سال، تب بیش از یک روز یا در کودکان بالای دو سال، بیش از سه روز به طول انجامد، لازم است به پزشک مراجعه شود.

در سایر موارد، فردی که تب دارد را تحت نظر داشته باشید.

اگر علایمی که نشانگر بیماری مهمی مانند مننژیت (سردرد، سفت شدن گردن، گیجی، مشکل در بیدار ماندن)، عفونت ادراری (لرز، درد پشت، سوزش ادرار)، سینه پهلو (تنگی نفس، سرفه) یا سایر علایم بیماری‌های جدی را در فرد تب‌دار، مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید.

سایر علایمی که می‌تواند نشانه ابتلا به یک بیماری خطرناک باشد عبارتند از: استفراغ مکرر، اسهال شدید یا ضایعات پوستی.

زنان باردار در صورت داشتن تب 38 درجه سانتیگراد یا بالاتر باید به پزشک مراجعه کنند.

کودکان بعد از تزریق بعضی واکسن‌ها، به مدت یک یا دو روز دچار تب خفیف می‌شوند.

معمولا این نوع تب، کوتاه‌مدت است و خود به خود برطرف می‌شود. اگر تب شدیدتر شد یا محل تزریق واکسن، قرمز، گرم و دردناک شد، با پزشک کودک تماس بگیرید.