دستگاه گوارش و سیستم اعصاب مرکزی توسط رشته های عصبی یا نورون های مختلفی با یکدیگر در ارتبط هستند. ارتباط دستگاه گوارش و مغز انسان فرایندی دو طرفه است. عملکرد نادرست دستگاه گوارش می تواند منجر به ارسال پیام های نادرست به مغز شود؛ همچنین اختلال عملکرد در مغز نیز می تواند منجر به بروز مشکلات گوارشی گردد.
دستگاه گوارش شامل نورون های عصبی بسیاری است، از این رو سیستم گوارش در برابر استرس از تحریک پذیری بالایی برخوردار می باشد. همان طور که حتما تجربه کرده اید، تاثیر اضطراب بر سیستم گوارشی شما کمتر از تغذیه ناسالم نیست و به همین دلیل روده را مغز دوم نیز می‌نامند.
دستگاه عصبی روده‌ای به همراه بیش از صد میلیون سلول عصبی که قسمت داخلی لوله گوارشی از مری تا مقعد را می‌پوشانند، مسئولیت بلع غذا، ترشح آنزیم ها برای تجزیه مواد غذایی، جذب مواد مغذی و دفع مواد زاید را بر عهده دارد.
ارتباط مغز روده
ارتباط میان روده و مغز، از طریق مواد شیمیایی به نام انتقال دهنده های عصبی صورت می گیرد. سروتونین یکی از انتقال دهنده های عصبی است که به احساس هیجان و نشاط کمک می کند. نکته جالب توجه این است که بخش زیادی از سروتونین در روده تولید می‌شود. از این رو کاهش میزان سروتونین در بدن علاوه بر ایجاد اختلال در حرکات روده و ایجاد یبوست، سلامت مغز را نیز به خطر می‌اندازد و می‌تواند موجب ایجاد مشکلات عصبی و افسردگی شود.
در هنگام بروز استرس، سیستم عصبی سمپاتیک (بخشی از سیستم عصبی خودمختار بدن، که عملکردهایی مانند ضربان قلب ، تنفس و فشار خون را تنظیم می کند)، هورمون کورتیزول را جهت مقابله با این شرایط ترشح می کند. کورتیزول موجب بروز اسپاسم در دستگاه گوارش، تشدید رفلاکس، و ایجاد یبوست یا اسهال می شود. در شرایطی که ترشح این هورمون به صورت پایدار و طولانی مدت صورت گیرد، می تواند منجر به بیماری هایی، مانند سندرم روده تحریک پذیر، التهاب روده، و زخم های گوارشی شود.
تأثیر استرس بر اجزای مختلف دستگاه گوارش
دستگاه گوارش شامل بخش‌های مختلفی است. هر یک از بخش های دستگاه گوارش می توانند تحت تاثیر استرس دچار مشکلات متفاوتی شوند:
تاثیر استرس بر روده
- سندرم روده تحریک پذیر بیش از ۱۰ درصد بزرگسالان را درگیر می کند. اضطراب یکی از علل شایع بروز اختلال سندم روده تحریک پذیر است، اما نوع مزمن آن اغلب با اختلال افسردگی همراه است. در این بیماری فرد دچار نفخ، دردهای شکمی، حرکات نامنظم دفع مثل اسهال و یبوست می‌شود. در واقع بیماری به یکی از سه نوع یبوست غالب، اسهال غالب یا ترکیبی از هر دو، طبقه بندی می شود.
- بیماری هایی مانند “کولیت اولسراتیو” و ” کرون ” نیز در اثر بروز التهاب در دستگاه گوارش ایجاد می شوند. شایع ترین علامت این بیماری های التهابی اسهال، درد شکمی و کاهش وزن می باشد. در بررسی مبتلایان مشخص شده است که درصد بالایی از آن ها دچار اختلالات افسردگی و اضطرابی نیز می باشند و در زمان عود این بیماری ها، علایم روانپزشکی نیز در فرد شدت می یابد. افسردگی و اضطراب موجب درد و تشدید علایم روده ای در افراد می شوند.
تاثیر استرس بر معده
- از نشانه های تاثیر استرس بر معده، می توان به تهوع و استفراغ در زمان عصبانیت یا اضطراب اشاره کرد.
- همچنین اضطراب با افزایش ترشح اسید معده می‌تواند منجر به ایجاد زخم معده شود. عوامل مختلفی مانند باکتری های معده (هلیکوباکترپیلوری) و مصرف داروهای مسکن در بروز زخم های معده نقش اساسی دارند، هم چنین ابتلا به “اختلال اضطرابی منتشر” نیز ارتباط تنگاتنگی با زخم معده دارد. هر چه اختلال اضطرابی منتشر شدیدتر باشد، احتمال ابتلا به زخم معده نیز بیشتر می شود.
- استرس می تواند موجب افزایش یا کاهش شدید اشتها شود. برهم خوردن الگوی تغذیه ای فرد می تواند منجر به بروز مشکلات گوارشی و هضم غذا شود.
تاثیر استرس بر مری
- در هنگام بروز استرس، افراد ممکن است خیلی بیشتر یا خیلی کمتر از حد معمول غذا بخورند. تغییر در الگوی غذایی، افزایش مصرف الکل یا تنباکو می تواند منجر به احساس سوزش معده یا ریفلاکس اسید شود که در طولانی مدت می تواند به مری آسیب برساند.
- موارد نادری از اسپاسم در مری می تواند با استرس های شدید ایجاد شود و علایم آن ممکن است با حمله قلبی اشتباه شود.
- استرس همچنین ممکن است بلعیدن غذا را دشوار کند و یا موجب افزایش میزان هوایی شود که درهنگام غذا خوردن وارد دستگاه گوارش می شود. در این شرایط احتمال بروز نفخ و آروغ زدن افزایش می یابد.
بیشتر بخوانیم: برای سوزش معده چه دارویی استفاده کنیم؟
راه های کنترل عملکرد دستگاه گوارش
بنابراین کنترل شرایط استرس برای بهبود عملکرد دستگاه گوارش بسیار مفید است. از جمله راهکارهای مدیریت استرس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ورزش منظم
فعالیت بدنی عوامل تنش زا را از بین برده و همچنین با بهبود کیفیت خواب می تواند به کاهش استرس کمک کند. ورزش منظم یکی از بهترین روش‌ها برای مدیریت استرس و عملکرد مناسب دستگاه گوارش است.
روان درمانی
مشاوره و روان درمانی برای جایگزین کردن افکار منفی با افکار مثبت، به کاهش اضطراب و استرس کمک می کند.
رژیم غذایی مناسب
از خوردن غذاهای پرچرب، فست فود ها، شیرینی جات و مصرف الکل پرهیز کنید. همچنین غذای خود را در محیطی آرام، بدون عجله و با نور مناسب صرف کنید.
آرامش درمانی
انجام تکنیک های یوگا و مدیتیشن علاوه بربهبود وضعیت جسمانی، باعث افزایش فعالیت فلور نرمال روده شده و با کاهش ترشح کورتیزول میزان استرس را کاهش می دهد.
در زندگی روزمره تجربه استرس و اضطراب امری اجتناب ناپذیر است. استرس می‌تواند هضم صحیح غذا را با مشکل مواجه کند و بیماری‌های گوارشی را تشدید نماید. پس در صورت مشاهده علائمی از استرس و ایجاد مشکلات گوارشی به دنبال آن حتما با پزشک خود مشورت کنید.
نویسنده: دکتر لادن ادیب عشق (داروساز)
خیلی مقاله مفیدی بود! من مدتی هست که از مشکلات گوارشی رنج می‌برم و فکر میکنم استرس یکی از عوامل اصلیش باشه. پیشنهاد می‌کنید چه راه‌هایی برای کاهش استرس و تأثیرش بر گوارش استفاده کنیم؟
ممنون از اطلاعات دقیق و علمی. جالبه که بدونم آیا این مشکلات گوارشی به‌دلیل استرس، قابل درمانه یا فقط باید مدیریت بشه؟ لطفاً بیشتر در این باره توضیح بدید.
من هم همیشه وقتی استرس دارم، معده‌ام به‌شدت درد می‌گیره. ممنون از مقاله خوبتون که این موضوع رو توضیح داد.
خوشحالیم که مقاله برای شما مفید بوده
در زندگی استرس زیادی دارم و مدتهاست که نفخ وباد شکم دارم که مواقعی تشدید شده وفروکش کرده بعداز یائسگی مخصوصا بعد از واکسن کرونا اضطرابم زیاد شده و مشکل سنگین کلیه هم پیدا کرده ام ، استرس هم بیشتر شده یبوست ندارم ولی احساس می کنم بادی درروده دارم باید دفع بشه دستشویی می رم ولی بادی وجود نداره مداوم برای انجام نماز وخواندن قران ودعا وضو می گیرم احساس میکنم وضو یم را خراب کردم ، برای هرنماز وچندبار وضو می گیرم در زیارت مشهد هم این وسواس واحساس باد شکم ورفتن به دستشویی و و ضو گرفتن های زیاد اذیتم می کند.بیخوابی هم تشدید می کنه شبی که بیدار بمونم به زحمت می توانم باد شکمی که وجود نداره را کنترل کنم
سلام
وقت بخیر
طبیعتا گذاشتن تشخیص درست و انتخاب درمان مناسب برای مشکل شما نیازمند معاینه بالینی دقیق و انجام آزمایشات مقتضی توسط پزشک متخصص در این زمینه است.
حتما در اسرع وقت به متخصص گوارش مراجعه نمایید.