سنگ کلیه چیست؟

دکتر الهام یوسفی (داروساز)

سنگ ‌های کلیه رسوبات سختی هستند که اغلب به علت بالا رفتن غلظت املاح و نمک در ادرار به وجود می‌آیند. ایجاد این سنگ‌ها علل متنوعی دارد.

آنها می توانند در هر نقطه از دستگاه ادراری ایجاد شوند.

انواع سنگ های دستگاه ادراری

• کلیه ها : که اصلی ترین جزء سیستم ادراری در هر فرد می‌باشند؛ وظیفه تولید ادرار را بر عهده دارند.
• میزنای یا حالب : که ادرار را از لگنچه به مثانه منتقل می کند. اگر سنگ از لگنچه وارد حالب شود، درد شدیدی در پهلو و شکم بیمار ایجاد می گردد که گاه همراه با تهوع، استفراغ، سوزش ادرار و در آقایان درد بیضه است .
• لگنچه: که ادار پس از تولید شدن وارد آن می شود و محل ایجاد اغلب سنگ های ادراری است. سنگ های لگنچه معمولا باعث ایجاد درد نمی شوند، مگر این که راه لگنچه را مسدود نمایند .
• مثانه : که محل ذخیره ادرار پیش از دفع است. اگر بنا به دلایلی مثل بزرگ شدن پروستات، تنگی مجرای ادرار یا مثانه عصبی تخلیه مثانه دچار اشکال شود و یا به علت سوء تغذیه یا اختلالات سوخت و ساز بدن (متابولیک ) در کودکان ترکیب طبیعی ادرار تغییر کند، فرد مستعد سنگ مثانه می پگردد.
• مجاری ادراری: که ادرار را از مثانه به خارج منتقل می کند. سنگ کلیه یا مثانه ممکن است در هنگام دفع در مجرای ادرار گیر کند و سبب بند آمدن ادرار شود.

سنگ کلیه یکی از دردناک ترین شرایط پزشکی است.

دلایل ایجاد سنگ کلیه با توجه به نوع سنگ متفاوت است.

علایم سنگ کلیه

سنگ کلیه تا وقتی حرکت نمی‌کند و ثابت است، هیچ علامتی ندارد.

مشکلات از زمانی آغاز می‌گردد که سنگ در کلیه جابه‌جا می‌شود یا به سمت میزنای (لوله‌ای که هر کلیه را به مثانه وصل می‌کند) به راه می‌افتد.

در این حالت برخی یا همه موارد زیر دیده می‌شود:

• درد شدید و متناوب در پهلو و پشت، پایین‌تر از سطح دنده‌ها که ممکن است به پایین شکم تیر بکشد؛
• سوزش ادرار؛
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه‌ای؛
• ادرار بدبو یا تیره؛
• تهوع و استفراغ؛
• احساس نیاز مداوم به دفع ادرار؛
• افزایش تعداد نوبت‌های دفع ادرار بیش از حد عادی؛
• تب و لرز در صورت وجود عفونت؛
• کم شدن حجم ادرار.

یادمان باشد درد سنگ کلیه تغییر می‌کند. با جابه‌جا شدن سنگ در مجاری دستگاه ادراری، محل و شدت درد تغییر می کند.

انواع سنگ کلیه

همه سنگ های کلیه از بلورهای یکسان تشکیل نشده اند.

سنگ های کلیه انواع مختلفی دارد:

کلسیمی

بیشتر سنگ‌های کلیه از جنس کلسیم هستند و بیشتر از همه از جنس اُگزالات کلسیم.

اگزالات یک ماده طبیعی است که هم در برخی غذاها وجود دارد و هم در کبد تولید می‌شود.

غذاهایی که حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند، عبارتند از :

چیپس سیب زمینی، بادام زمینی، شکلات، چغندر،  اسفناج.

خوردن دوز بالای ویتامین D و برخی جراحی‌های روده هم غلظت کلسیم و اگزالات را در ادرار افزایش می دهند.

با این حال با وجود اینکه برخی از سنگ های کلیه از کلسیم ساخته شده اند، اما دریافت کلسیم کافی تحت رژیم غذایی می تواند از تشکیل سنگ جلوگیری کند.

سنگ‌های کلیه ممکن است از جنس فسفات کلسیم هم باشند.

برخی تغییرات در سوخت و ساز بدن و برخی داروها ممکن است موجب ایجاد این نوع سنگ کلیه شوند.

اسید اوریکی

این نوع سنگ کلیه در مردان بیشتر از زنان دیده می شود.

این علایم می توانند در افراد مبتلا به نقرس یا کسانی که شیمی درمانی می کنند رخ دهد.

این نوع سنگ در صورت اسیدی بودن ادرار ایجاد می شود. رژیم های غذایی سرشار از پروتئین می توانند اسیدیته ادرار را افزایش دهند.

سیستینی

ایجاد سنگ سیستین نادر است.

این عارضه در مردان و زنان مبتلا به اختلال ارثی ژنتیکی رخ می دهد که در آن ماده خاصی به نام سیستین بیشتر از حد معمول در ادرار دفع می‌شود.

ستراویتی

این نوع سنگ کلیه در پاسخ به یک عفونت ایجاد می‌شود مانند عفونت دستگاه ادراری.

این سنگ‌ها می‌توانند به سرعت بزرگ شوند و معمولا سایز بزرگی دارند؛ به همین دلیل حرکت نمی‌کنند و علامت زیادی ندارند.

درمان عفونت های زمینه ای کمک می کنند تا از ایجاد این سنگ ها جلوگیری شود.

تشخیص سنگ کلیه

به منظور تشخیص این بیماری پزشک ممکن است آزمایش خون (برای اندازه‌گیری سطح کلسیم و اسید اوریک)، آزمایش ادرار، سونوگرافی، رادیوگرافی (ساده یا تخصصی) یا سی‌تی‌اسکن را درخواست نماید.

پیشگیری از سنگ کلیه

به منظور پیشگیری از ایجاد سنگ کلیه، ایجاد تغییراتی در شیوه زندگی و دقت در مصرف برخی داروها می‌تواند کمک کننه باشد.

• نوشیدن آب فراوان در طول روز به اندازه‌ای که احساس تشنگی نداشته باشیم.
• از رژیم غذایی حاوی نمک و پروتئین حیوانی و هم چنین غذاهای حاوی اگزالات که در بالا اشاره شد،کمتر مصرف کنیم.
• در مصرف مکمل های حاوی کلسیم حتما با پزشک خود مشورت کنید.