استفاده صحیح از کورتیکواستروئیدها

دکتر شبنم شعبانی (داروساز)

کورتیکواستروئید یا به اختصار کورتون، عنوان کلی دسته‌ای از داروهاست که ساختاری مشابه هورمون‌های ترشح شده از غدد فوق کلیه دارد و در فرآیندهایی مانند پاسخ‌های ایمنی التهابی و در شرایط استرس پاسخ مناسب در شرایط استرس و … تاثیرگذار است.

گلوکوکورتیکوئیدها دسته‌ای از این داروها هستند که به فرم‌های مختلف دارویی مانند قرص‌های خوراکی، محلول‌های تزریقی (آمپول)، قطره‌های چشمی، کرم‌ها، پمادهای موضعی و… در بازار دارویی ایران موجود می‌باشند.

از معروف ترین آنها می توان به بتامتازون، دگزامتازون و هیدروکورتیزون اشاره کرد.

 اصلی‌ترین مکانیسم‌ اثر این داروها مربوط به سرکوب التهاب و سیستم ایمنی است.

این داروها به عنوان درمان اصلی یا کمکی در بیماری‌هایی نظیر بیماری‌های پوستی همراه با التهاب، بیماری‌های خودایمنی، بیماری‌های آلرژیک و… به کار می‌روند.

همانند سایر داروها، کورتیکواستروئیدها نیز علاوه بر داشتن فواید و اثرات مفید بر بدن، اثرات مضری را نیز بر جای می‌گذارند.

شدت عوارض جانبی یک دارو، نقش موثری را در محدودیت میزان و مدت استفاده از آن ایفا می‌کند و با توجه به عوارض این داروها، استفاده از آنها بنا بر تشخیص پزشک و در مدت زمانی محدود صورت می‌گیرد.

 از مهم‌ترین این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. عوارض پوستی مانند نازک و شکننده شدن پوست
2. عوارض چشمی مانند افزایش خطر بروز آب مروارید و افزایش فشار داخل چشم
3. عوارض گوارشی مانند افزایش بروز زخم معده
4. عارضه بر روی بافت استخوانی و افزایش ریسک پوکی استخوان
5. عوارض متابولیک مانند افزایش قند و فشار خون
6. عوارض عصبی و روان شناختی

در کشور ما مواردی نظیر دسترسی آسان به داروها، مراجعه محدود بیماران به افراد ذیصلاح برای دریافت مشاوره و مشورت با افراد خارج از حیطه سلامت، باعث مصرف نادرست بسیاری از داروها شده است که درصد بزرگی از این استفاده نادرست به کورتون ها اختصاص دارد.

این استفاده نادرست به نوبه خود عوارض بسیار و گاه جبران ناپذیری را می‌تواند به همراه داشته باشد؛ لیکن توجه به نکات زیر در مصرف این داروها می‌تواند از بروز این مشکلات بکاهد.

1. استفاده از این داروها در کودکان باید حتما تحت نظر پزشک صورت گیرد. (چه به فرم موضعی و چه به فرم‌های دیگر)
2. برای استفاده از این داروها به هر فرم دارویی در دوران بارداری و یا شیردهی با پزشک یا داروساز مشورت کنید.
3. درصورت داشتن علایم بیماری مشابه علایم نزدیکان و دوستان از توصیه به مصرف دارو برای آنها خودداری کنید.
4. در صورت عدم بهبودی بیماری، دوز یا مدت زمان مصرف این داروها را افزایش ندهید. در مورد میزان، مدت زمان و راه درست مصرف این داروها از پزشک یا داروساز خود سوال کنید.
5. مصرف همزمان داروهای مصرفی، سابقه بیماری‌های زمینه‌ای و حساسیت‌های دارویی خود را به پزشک یا داروساز گزارش دهید تا از تداخل دارویی جلوگیری شود.
6. در مورد نحوه و شرایط نگهداری داروها از داروساز سوال کنید.
7. پیش از مصرف داروها به تاریخ انقضای مندرج بر بسته بندی توجه کنید. برخی از داروها علاوه بر تاریخ انقضا، برای مدت زمان محدودی پس از باز شدن قابل استفاده هستند؛ لازم است در این مورد از داروساز سوال کنید.
8. در صورت تشدید علایم بیماری و یا بروز عوارض جدید غیرمرتبط با بیماری در هنگام مصرف دارو، به داروساز یا پزشک مراجعه کرده و علایم را گزارش دهید.
9. قبل از مصرف این داروها، اطلاعات نوشته شده در بروشور دارویی یا روی بسته بندی را با دقت مطالعه نموده و در صورت ابهام از داروساز سوال کنید.

در انتها باید اضافه کرد که سوء استفاده‌های دارویی بسیار از این دسته دارویی به منظور افزایش اشتها و چاقی یا استفاده از فرم تزریقی بدون دستور پزشک به منظور تسریع بهبودی شاید در کوتاه مدت اثرات مطلوبی داشته اما در طولانی مدت اثرات بسیار مضر خود را آشکار می‌سازند.

طیف وسیعی از این داروها در بازار موجود بوده که از نظر قدرت اثرگذاری و عوارض جانبی با یکدیگر تفاوت دارند و تنها منبع تصمیم گیری درست در انتخاب دارو و فرم دارویی، پزشک شما می‌باشد.

بنابراین قبل از استفاده خودسرانه از این داروها مزایا و معایب آنها را مورد بررسی قرار داده و با کمک پزشک خود، بهترین راه درمان را انتخاب کنید.