خودبیمار انگاری یا هیپوکندریازیس

دکتر آیدا ژیان عمرانیان (داروساز)

هیپوکندریازیس که به عنوان اختلال اضطراب بیماری نیز شناخته می شود، وضعیتی است که در آن فرد با وجود نداشتن علائم یا شواهد پزشکی از یک بیماری، بیش از حد نگران یا درگیر ابتلا به یک بیماری جدی می شود.

این اختلال می­ تواند باعث ناراحتی و اضطراب قابل توجه و آزاردهنده ای شود و عملکرد روزانه فرد را مختل کند.

هیپوکندریازیس از زمان های قدیم دیده شده و نام اختلال «هیپوکندریازیس» به زمان بقراط برمی گردد. این بیماری به نام هیپوکندریازیس نامیده شد، زیرا بقراط در آن زمان قسمت پایینی و پشت دنده را هیپوکندریوم تعریف می­کرد و بیماران به طور کلی درد خود را در این ناحیه تجربه می کردند.

افراد مبتلا به هیپوکندریازیس یا در جست‌وجوی مراقبت درمانی هستند که  زمان زیادی را صرف گرفتن مشاوره از متخصص و انجام آزمایشات می‌کنند و دائم در مطب‌ و بیمارستان هستند و یا از مراقبت درمانی اجتناب می­ کنند.

این افراد تصور می‌کنند بیمار هستند؛ اما نتایج معاینه و آزمایشاتشان سالم است. بنابراین یک بی‌اعتمادی کلی نسبت به مراقبت‌های پزشکی که برایشان انجام می ­شود خواهند داشت.

در اختلال خودبیمارانگاری، خود فرد آگاهانه علایم بیماری را جعل نمی‌کند و تلاشی آگاهانه برای تقلید یک بیماری از خود بروز نمی‌دهد.

خود بیمار انگاری می‌تواند با طیف وسیعی از علائم، از جمله نگرانی بیش از حد در مورد سلامتی، مشغول شدن ذهن به کوچک ترین احساسات در بدن، بررسی مکرر علائم، و کسب اطمینان از پزشکان و سایر کادر درمان ظاهر شود.

این علائم می‌تواند منجر به پریشانی، اضطراب و ترس از بیماری شود که ممکن است در فعالیت‌های روزانه و عملکرد اجتماعی اختلال ایجاد کند.

علائم و نشانه های اختلال خود بیمارانگاری

• درگیری فکری درباره مبتلا بودن یا ابتلا به یک  بیماری خاص
• عدم وجود علائم جسمی  از بیماری در فرد (اگر علائم جسمی وجود داشته باشد ، شدت آن بسیار کم و خفیف است )
• شخص در مورد سلامت خود به شدت مضطرب و نگران می­شود.
• شخص مبتلا مدام بدن خود را بررسی می کند و به دنبال نشانه و علائم بیماری است .
• فرد به طور مکرر به پزشک مراجعه می­کند و به جهت تشخیص بیماری به دنبال انجام آزمایش و چکاپ است.
• درگیری فکری در مورد بیماری (به مدت حداقل 6 ماه) .
• صحبت کردن  پیوسته  درمورد بیماری و سلامتی.
• عدم اطمینان کافی به پزشک یا انجام مکرر آزمایش و چک آپ.

گرچه علت ابتلا به هیپوکندریازیس به خوبی شناخته نشده است، اما عوامل متعددی ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند.

این دلایل شامل ژنتیک، رفتارهای اکتسابی از سوی اعضای خانواده یا رسانه ­ها، سابقه سوء استفاده یا تروما (آسیب فیزیکی)، و اختلالات اضطرابی است.

به صورت کلی موارد زیر می‌تواند در بروز و تشدید خودبیمارانگاری مؤثر باشد:

• داشتن سابقه بیماری در یکی از اعضای خانواده؛
• هم صحبتی با افراد و اخبار تقویت کننده شیوع بیماری؛
• عدم مطالعه و نداشتن آگاهی کافی در زمینه بیماری؛
• داشتن زمینه اختلالی مانند اضطراب، تروما و افسردگی؛
• اختلال درتوازن هورمون‌هایی مانند سروتونین.

درمان هیپوکندریازیس معمولاً شامل ترکیبی از روان درمانی و دارو است. درمان شناختی-رفتاری شکل رایج روان درمانی است که می تواند به افراد مبتلا به هیپوکندریازیس کمک کند تا مدیریت اضطراب خود را یاد بگیرند و الگوهای فکری و رفتارهای مرتبط با بیماری خود را تغییر دهند.

داروهایی نیز ممکن است برای کمک به مدیریت اضطراب و سایر علائم تجویز شوند. در عین حال پرهیز از محرک‌هایی مانند قهوه، الکل و تنباکو و داشتن تمرین مراقبه، ذهن آگاهی و تغذیه سالم کمک زیادی به کنترل اختلال خود بیمار انگاری می‌کند.

بنابراین علاوه بر درمان اصلی این اختلال، توجه به نکات خودمراقبتی نیز می‌تواند موثر باشد؛ این موارد شامل مدیریت استرس از طریق تکنیک‌های تمدد اعصاب یا ورزش، اجتناب از استفاده بیش از حد از اینترنت یا رسانه‌ها برای کسب اطلاعات مرتبط با سلامتی، و جستجوی روزانه چگونگی انجام مراقبت‌های پزشکی هستند.

از جمله مواردی که فرد درگیر با اختلال خود بیمار انگاری می ­تواند برای کمک به خود انجام دهد، می ­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ترس ­ها و افکار خود را در مورد ابتلا به بیماری بشناسد.
• از این مسئله که در اصل نگرانی‌ها و اضطراب عامل اصلی هستند، آگاه شود.
• مهارت‌های مقابله و تحمل اضطراب و استرس را بیاموزد.
• از بررسی مکرر علائم بدن خود و احتمال پیش آمدن علائم بیماری پرهیز کند.
• عملکرد خود در خانه، محل کار، روابط و موقعیت‌های اجتماعی را بهبود بخشد.
• به درمان سایر اختلالات سلامت روانی مانند افسردگی رسیدگی کند.