ام اس را بشناسیم

دکتر مهشید مولا (داروساز)

امروزه تعداد افراد بیشتری با بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) تشخیص داده می‌شوند؛ هرچند که تا به حال شواهد محکمی مبنی بر افزایش وقوع ابتلا به این بیماری مشاهده نشده است. احتمال می‌رود که عامل این روند افزایشی در تشخیص ام اس، افزایش آگاهی از این بیماری، دسترسی بیشتر افراد به مراقبت‌های پزشکی و بهبود روش‌های تشخیصی بوده است.

اگر به تازگی متوجه شده‌اید که به ام اس مبتلا هستید، ممکن است مدتی طول بکشد تا با علائم خود سازگار شوید و دریابید که در طی دوره بیماری و روند درمان، چه پیش روی شماست. در این مقاله سعی داریم در رابطه با ابعاد گوناگون بیماری ام اس سخن بگوییم تا با افزایش شناخت از این بیماری، کنترل و مدیریت آن را تسهیل کنیم.

سیستم ایمنی به طور معمول از طریق مقابله با عوامل بیماری­زایی مانند ویروس­ها و باکتری­ها، از سلامت بدن محافظت می‌کند. در صورتی که سیستم ایمنی به اشتباه شروع به حمله به سلول­های سالم بدن کند، بیماری خود ایمنی رخ می‌دهد. بیماری ام اس یک بیماری خودایمنی است، که در آن سیستم ایمنی به سلول­های عصبی در مغز و نخاع حمله کرده و باعث آسیب به آنها می­شود.

دلایل بروز ام اس

علت بروز ام اس به طور دقیق روشن نیست؛ اما آنچه مشخص است این است که هیچ محرکی به تنهایی منجر به ایجاد ام اس نمی­شود.

هرچند که این بیماری مستقیماً به ارث نمی­رسد، اما به نظر می­رسد افرادی که به این بیماری مبتلا می‌شوند یک زمینه ژنتیکی دارند که آن­ها را مستعد ام اس می‌کند. از طرف دیگر، شواهد نشان می‌دهد که سطح پایین ویتامین دی، سیگار کشیدن و چاقی نیز نقش مهمی در ایجاد ام اس دارند. علاوه بر این­ها، یافته‌های تحقیقاتی نشان داده که سابقه عفونت با ویروس اپشتین بار (EBV) احتمال خطر ابتلا به ام اس را بالا می‌برد.

به عبارت دیگر، ترکیب حضور یک یا چند عامل محیطی، احتمال ابتلا به ام اس را در فردی که ساختار ژنتیکی مستعد دارد، افزایش می‌دهد.

بیماری ام اس در اکثر افراد در سنین 20 تا 50 سالگی تشخیص داده می‌شود. با این حال، ام اس می‌تواند در کودکان خردسال و افراد مسن نیز رخ دهد. این بیماری در زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان مشاهده شده است.

علائم ام اس

علائم ام اس به آسانی قابل پیش بینی نیست و افراد را به طور متفاوتی تحت تاثیر قرار می‌دهد. علائم ممکن است خفیف یا شدید باشد. به علاوه، این علائم ممکن است گهگاه رخ دهد، یا برای مدت طولانی ادامه داشته باشد.

مواردی که در ادامه ذکر شده شایع­ترین علائم ام اس است:

• خستگی؛
• مشکل در راه رفتن؛
• مشکلات بینایی مانند تاری دید و یا دوبینی؛
• مشکل در کنترل مثانه؛
• بی حسی یا گزگز در قسمت­های مختلف بدن؛
• سفتی و اسپاسم عضلانی؛
• مشکلات در حفظ تعادل و هماهنگی حرکات؛
• مشکلات مربوط به تفکر، یادگیری و برنامه ریزی.

نزدیک به 80 درصد از افراد مبتلا به ام اس، به ام اس نوع عود کننده- فروکش کننده (RRMS) مبتلا می‌شوند که عودهای مکرر دارند. این عودها می‌توانند از چند روز تا چند ماه ادامه داشته باشند، و بسته به شدت آنها ممکن است زندگی روزمره را مختل کند.

اگر متوجه عود بیماری خود شدید، در اسرع وقت به پزشک خود اطلاع دهید. حتی اگر علائم شما قابل کنترل به نظر می‌رسد و احساس نمی‌کنید که نیاز به مراقبت پزشکی دارید، پزشک شما باید از هر عود بیماری اطلاع یابد تا بر پیشرفت بیماری و عملکرد داروها نظارت دقیق داشته باشد.

درمان ام اس

 در حال حاضر هیچ دارویی جهت درمان قطعی ام اس وجود ندارد. اهداف دارودرمانی در ام اس شامل کاهش دفعات و شدت عود، کند کردن پیشرفت بیماری، مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی است.

انتخاب نوع داروها به مرحله بیماری و علائم هر فرد بستگی دارد و برای هر بیمار ممکن است متفاوت باشد.

اقداماتی جهت کمک به مدیریت علائم بیماری MS

زندگی برای بیماران مبتلا به ام اس زمانی آسان­تر می‌شود که خانه و محل کار آن­ها برای حداکثر کارایی و حداقل خطر تنظیم شده باشد. به علاوه، تغییراتی در سبک زندگی و کارهای روزمره می­تواند به کنترل علائم بیماری ام اس کمک کند.

مواردی از این راهکارها در ادامه ذکر شده است:

• بیماری ام اس می­تواند باعث ایجاد مشکل در خواب، از جمله بی خوابی یا تکرر ادرار در طول شب شود. از طرفی خواب بی کیفیت با کاهش عملکرد شناختی فرد در طول روز مرتبط است؛ بنابراین اگر مبتلا به ام اس هستید، حتماً استراحت کافی داشته باشید و به اندازه بخوابید.
• اگر علائم ام اس در شما خفیف تا متوسط است، داشتن یک برنامه ورزشی منظم می‌تواند به بهبود قدرت عضلانی، تعادل و هماهنگی در حرکات شما کمک کند. انجام ورزش‌هایی مثل پیاده روی، یوگا، حرکات کششی، شنا یا سایر ورزش‌هایی که پزشک معالج شما توصیه می‌کند را جدی بگیرید.
• علائم ام اس ممکن است با افزایش دمای بدن در برخی از بیماران بدتر شود؛ بنابراین، اجتناب از قرار گرفتن در معرض گرما، نوشیدن آب کافی و یا حمام با آب خنک ممکن است برای شما مفید باشد.
• استرس می­تواند علائم و نشانه‌های ام اس را تحریک یا تشدید کند. به همین جهت، دوری از عوامل استرس­زا، مدیتیشن و تنفس عمیق ممکن است برای شما کمک کننده باشد.
• در صورت امکان در خانه، درهای حمام و اتاق خواب را قفل نکنید.
• وسایل ضروری را در دسترس خود قرار دهید. برای مثال تلفن همراه خود را همیشه همراه خود داشته باشید.
• خانه خود را تا حد امکان به محلی راحت و امن تبدیل کنید. برای مثال در مکان‌هایی که فکر می‌کنید ممکن است برای شما کمک کننده باشد، مانند کنار راه پله‌ها یا زیر دوش، میله دستگیره نصب کنید.

ام اس در کودکان

در درصد کمی از افراد مبتلا به ام اس، بیماری قبل از 16 سالگی تشخیص داده می‌شود.

به خاطر داشته باشید که کودکان از اتفاقات اطراف خود آگاه هستند. بسیاری از والدین این دغدغه را دارند که چه زمانی و چگونه باید با فرزندان خود در مورد ام اس صحبت کنند. صرف نظر از این که تصمیم می‌گیرید چه زمانی در این رابطه با او صحبت کنید، این نکته را در نظر بگیرید که نوع و مقدار اطلاعاتی که به فرزند خود می‌دهید باید بر اساس سن و توانایی درک او باشد.

سعی کنید در زمانی از روز که کودک خسته نیست، گفتگویی چهره به چهره داشته باشید. با او در مورد هر تغییری که ممکن است مجبور شوید در روال زندگی اش ایجاد کنید، صحبت کنید و مطمئن شوید که فرزندتان می‌داند که همیشه می‌تواند در مورد بیماری­اش از شما سوال بپرسد. برای داشتن بهترین رویکرد در قبال فرزندتان، حتماً از پزشک معالج یا یک مشاور راهنمایی بگیرید.

ام اس و بارداری

اگر علائم ام اس در شما کنترل شده باشد، به نظر نمی­رسد که بارداری باعث تسریع روند یا بدتر شدن این علائم گردد. با این وجود، ضعف عضلانی و مشکلات در هماهنگی ممکن است گذراندن دوره بارداری را از نظر فیزیکی سخت کند. در دوران بارداری، برای پیگیری وضعیت بیماری و سلامت جنین نیاز به بررسی دقیق دارید. به همین جهت ممکن است بازدیدهای مکرر قبل از زایمان برای شما لازم باشد.

مصرف برخی از داروهای ام اس باید پیش از بارداری متوقف شود. بنابراین اگر مبتلا به ام اس هستید و می‌خواهید باردار شوید، پیش از بارداری با پزشک خود در مورد فواید و خطرات بارداری صحبت کنید.

رژیم غذایی در ام اس

در حال حاضر توصیه دقیقی در رابطه با رژیم غذایی برای بیماران مبتلا به ام اس وجود ندارد. با این وجود، متخصصان بر این باورند که داشتن یک رژیم غذایی سالم برای حفظ سلامت طولانی مدت سیستم عصبی اهمیت دارد.

به طور کلی یک رژیم غذایی سالم شامل موارد زیر است:

• هر روز از میوه­ها و سبزیجات تازه استفاده کنید.
• تا حد ممکن مصرف نمک را در رژیم غذایی خود محدود کنید.
• سعی کنید تا حد امکان از مصرف غذاهای آماده خودداری کنید.
• بعضی از مطالعات حاکی از آن است که رژیم مدیتران ه­ای می‌تواند انتخاب مناسبی برای فرد مبتلا به ام اس باشد. این رژیم شامل میوه، سبزیجات و غلات کامل از جمله روغن زیتون به عنوان منبع اصلی است و ماهی، محصولات لبنی و مقدار محدودی گوشت قرمز را نیز شامل می­شود.
• مصرف ویتامین دی تحت نظر پزشک، را فراموش نکنید.

در انتها لازم به یادآوری است که زندگی با بیماری ام اس چالش برانگیز است؛ اما امروزه با بهره از گزینه‌های درمانی و حمایتی می‌توانید کیفیت زندگی خود را افزایش دهید.