اضطراب و ترس های کودکان در محیط دندانپزشکی

مصاحبه با دکتر شهرزاد صمدیان (دندانپزشک متخصص اطفال و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی)

سلامت دهان و دندان کودکان از موضوعات بسیار مهمی است که تاثیر عمیقی بر کیفیت زندگی، اعتماد به نفس و آینده آنها دارد.

بسیاری از والدین در مسیر مراقبت از دندان های فرزندانشان با چالش هایی رو به رو هستند و نقش دندانپزشک در آموزش، پیشگیری و درمان این مشکلات حیاتی است.

در این بین، تصوراتی گاها اشتباه از سمت جامعه به والدین القا می شود و سوالاتی چالش برانگیز برای خانواده ایجاد می کند و در نهایت بزرگترین چالش والدین، کنترل اضطراب و ترس کودکان در محیط دندانپزشکی است.

در این مصاحبه سعی داریم، پاسخ دقیق و علمی را از زبان دندانپزشک متخصص کودکان دریافت نماییم.

1. دندان های شیری دیر یا زود جای خود را به دندان های دائمی می دهند، پس چرا پوسیدگی آنها دارای اهمیت است و باید آنها را ترمیم کرد؟

دندان های شیری همانند دندان های دائمی، ریشه دارند و برای انجام عملکرد جویدن و همچنین رویش در موقعیت مناسب دندان های دائمی دارای اهمیت اند. اگر این دندان ها زودتر از موعد از دست بروند می تواند باعث بهم ریختگی قوس دندانی شده و بر روی عادات غذایی فرزندتان نیز تاثیر بگذارد. از طرفی دیگر بی توجهی به پوسیدگی های دندانی می تواند باعث ایجاد آبسه و مشکلات وخیم تری گردد.

 این موارد برخی از دلایلی است که مراقبت های درمانی دندان های شیری را حائز اهمیت می نماید.

2. برخی کودکان ازمحیط دندانپزشکی می ترسند، منشا این ترس از کجاست و راهکارهای پیشنهادی شما چیست؟

ترس و اضطراب کودکان از دندانپزشکی می تواند به دلایل متعددی ایجاد شود، از جمله:

• تجربیات منفی قبلی: اگر کودک در گذشته تجربه ناخوشایندی از درمان دندانپزشکی داشته باشد، ممکن است در مراجعات بعدی دچار ترس و اضطراب گردد.
• اضطراب والدین: مطالعات نشان داده اند که ترس والدین، به ویژه مادران می تواند به کودکان منتقل شود و باعث افزایش اضطراب آن ها در مواجهه با دندانپزشکی شود.
• محیط نا آشنا: محیط دندانپزشکی با وجود صداها و بوهای خاص می تواند برای کودکان نا آشنا باشد و باعث ایجاد احساس اضطراب و ترس گردد.
• داستان ها و تصاویر منفی: شنیدن داستان های ترسناک از اطرافیان یا دیدن تصاویر منفی مرتبط با دندانپزشکی می تواند بر روی رفتار کودک در محیط دندانپزشکی تاثیر گذار باشد.

به همین علت ما به والدین توصیه می کنیم حتما قبل از مراجعه  اولیه کودکشان، به او فیلم های مربوطه به درمان دندانپزشکی کودکان را نشان دهند تا کودک با آمادگی بیشتری به ما مراجعه کند.

از انجایی که جلسه اول درمان دندانپزشکی جلسه بسیار مهمی برای کودک است، ترجیح براین است که با درمان های ساده (مثل فلوراید تراپی) آغاز شود تا ترس و اضطراب کودک از بین رفته و باعث پذیرش سایر درمان های دندانی توسط کودک گردد.

3. بیشترین عدم همکاری کودکان در درمان های دندانپزشکی در چه سنی رایج تر است؟

اکثر مطالعات نشان داده اند که رفتار های منفی در مطب دندانپزشکی، در کودکان خردسال شدیدتر بوده و با افزایش سن کودک این نوع برخوردها کاهش می یابد. با افزایش سن کودک، ترس از تزریق (سوزن) کاهش می یابد، که احتمالا به علت بلوغ ارتباطی و افزایش مهارت های تطابقی است.

4. آیا از نظر همکاری با دندانپزشک، تفاوتی بین کودکان دختر و یا پسر در مطب دندانپزشکی وجود دارد؟

نقش جنسیت کودک در اضطراب و اختلال رفتاری واضح نیست. اکثر مطالعات اضطراب بیشتری را در دختران نسبت به پسران نشان داده اند؛ ولی سایر مطالعات تفاوت معنی داری پیدا نکرده اند. با این حال، این مسئله می تواند به علت تمایل بیشتر دختران برای بیان کلامی ترس باشد.

5. نقش والدین در کاهش ترس کودکان از دندانپزشکی چیست؟

والدین نقش مهمی در کاهش اضطراب کودکان در محیط های درمانی و دندانپزشکی دارند.

• انتقال آرامش: والدینی که خود آرامش دارند و نگرانی خود را به کودک منتقل نمی کنند، دارای کودکانی آرامتر هستند که بیشتر با دندان پزشک همکاری می کنند. اعتماد والدین به دندانپزشک نیز می تواند، آرامش کودک را افزایش دهد.
• آماده سازی کودک: توضیح مثبت و مختصر درباره دندانپزشکی و پاسخ به سوالات کودک بدون اشاره به نگرانی ها ( مثل تزریق و …) و بدون ایجاد حس ترس ( و یا تهدید) می تواند به آمادگی کودک کمک کند.
• همراهی و حمایت: حضور والدین در کنار کودک، در طول درمان و ارائه حمایت عاطفی با حس اعتماد به دندانپزشک و بدون مداخله در کار و یا روش مدیریت رفتاری متخصص اطفال می تواند به کودک حس اعتماد و همکاری القا نماید.
• الگوی مثبت: والدینی که خود به طور منظم به دندانپزشکی مراجعه می کنند و تجربیات مثبت خود را با کودک به اشتراک می گذارند، می توانند نگرش مثبتی در کودک ایجاد کرده و ترس و اضطراب کودکان از این محیط درمانی را کاهش دهند.

6. چه روش هایی برای کاهش ترس و اضطراب کودکان در محیط دندانپزشکی وجود دارد؟

• ایجاد محیطی دوستانه: طراحی محیط مطب یا کلینیک باید مناسب روحیه اطفال و کودکان باشد. نصب تابلو های کارتونی و فراهم کردن سرگرمی های مناسب دراین محیط می تواند استرس کودک راکاهش دهد.
• تکنیک پرت کردن حواس: پخش کارتون و یا موسیقی مورد علاقه کودکان در حین درمان می تواند توجه کودک را از فرایند درمان منحرف کند.
• آموزش و آگاهی بخشی: توضیح مراحل درمان به زبان ساده و قابل فهم برای کودک می تواند نگرانی او را از ابزار های دندانپزشکی کاهش دهد.
• پاداش: در پایان هر جلسه دندانپزشکی، و در صورتی که که کودک با دندانپزشک همکاری کرد، می توان به عنوان تشویق رفتار مثبت به او هدیه کوچکی داد، که این امر از نظر روانی برخورد های مثبت کودک را تقویت می کند.

7. اگر با اعمال روش های مختلف،کودک همچنان همکاری لازم جهت درمان را نداشت چه می توان کرد؟

دندانپزشک متخصص کودکان تلاش می کند با  کنترل رفتاری کودک و ایجاد ارتباط موثر، همکاری و پذیرش کودک را جلب کند. در صورتی که به دلایل مختلف توانایی همکاری در درمان های دندانی وجود نداشت، کودک باید در محیطی مجهز، در ابتدا آرام بخش و یا بیهوشی را توسط تیم پزشکی دریافت کند و سپس درمان های دندانپزشکی لازم،  الزاما توسط دندان پزشک متخصص اطفال صورت پذیرد.

8. ایا استفاده از بیهوشی و انجام درمان های دندانپزشکی در بیمارستان خطرناک است؟

هر روش درمانی دارای مزایا و معایب خاص خود می باشد، که به والدین توضیح داده می شود.

برخی از والدین نگران مشکلات بعد از بیهوشی کودکان هستند. اما جای هیچ نگرانی نیست، اگر کلینیک ها و مطب های دارای مجوز را انتخاب کنید، استفاده از بیهوشی می تواند از تجربیات آسیب زا برای کودک جلوگیری کند؛ زیرا کودکان می توانند به جای بیدار ماندن در طول انجام روش های طولانی دندانپزشکی، آرام بخوابند.

آرامش حین درمان از تکان های احتمالی کودک جلوگیری می کند و احتمال آسیب رساندن به سایر قسمت های دهان و صورت را کاهش می دهد.  از سوی دیگر نیاز به مراجعات مکرر و جلسات طولانی برای تکمیل درمان را ندارد.

اما از طرف دیگر، انجام درمان های دندانی در محیط بیمارستانی و تحت بیهوشی نیازمند همکاری تیم بیمارستانی، پزشک متخصص بیهوشی و دندانپزشک متخصص اطفال است که به طبع هزینه بالاتری به بیمار تحمیل می کند. ولی نگرانی بیشتر، بی مورد به نظر می رسد.