مدیریت عوارض پس از رادیوتراپی

پرتودرمانی نقش مهمی در درمان سرطان دارد.

همانند داروها، پرتودرمانی نیز می تواند عوارض جانبی احتمالی ایجاد کند.

از عوارض محتمل­تر می ­توان به احساس خستگی و فرسودگی اشاره کرد؛ این علائم ممکن است یکباره اتفاق بیفتند یا به آرامی در طولانی مدت رخ دهند.

هر فرد به طرق مختلف احساس ضعف را تجربه می­ کند و ممکن است هر فرد نسبت به فرد دیگری که همان میزان پرتودرمانی را در همان قسمت از بدن دریافت می کند، بیشتر یا کمتر احساس خستگی کند.

سایر عوارض جانبی پرتودرمانی به قسمتی از بدن که تحت درمان است بستگی دارد؛ عوارضی که پس از پرتودرمانی در ناحیه سر و گردن انتظار می­رود شامل ضعف، ریزش مو، مشکلات دهان و حنجره و تیروئید می­ باشد.

از عوارضی که در اثر پرتودرمانی در ناحیه سینه و پستان مشاهده می ­شود می ­توان به خستگی، ریزش مو، تغییرات پوست، تورم و التهاب در پستان و در قفسه سینه، خستگی، ریزش مو، مشکلات پوستی، مشکلات گلو مانند مشکل در بلع، سرفه، تنگی نفس اشاره کرد.

سلول­های سالمی که در طی پرتودرمانی آسیب دیده­ اند، معمولاً ظرف چند ماه پس از پایان درمان بهبود می یابند. اما گاهی ممکن است افراد دچار عوارضی شوند که بهبود نیابد.

سایر عوارض جانبی ممکن است ماه ها یا سال­ها پس از پایان پرتودرمانی ظاهر شوند. این که آیا ممکن است عوارض دیرهنگام داشته باشید و این عوارض چه چیزی ممکن است باشد، به قسمتی از بدن که تحت درمان قرار گرفته ‌است، سایر درمان‌هایی که برای سرطان داشته‌اید، ژنتیک و عوامل دیگری مانند سیگار کشیدن بستگی دارد.

عوارض جانبی فیزیکی رایج پرتودرمانی عبارتند از:

 تغییرات پوستی. برخی از افرادی که پرتودرمانی دریافت می‌کنند، پوسته پوسته شدن، خشکی، خارش یا تاول روی پوست ناحیه تحت درمان را تجربه می‌کنند. تغییرات پوستی ناشی از پرتودرمانی معمولاً چند هفته پس از پایان درمان از بین می ­رود. اگر آسیب پوست شدید شده و به یک مشکل جدی تبدیل شود، پزشک ممکن است برنامه درمانی فرد را تغییر دهد. هم چنین لازم است از پوست آسیب دیده در برابر نور خورشید محافظت کنید.

خستگی و ضعف. بسیاری از بیماران دچار این احساس ضعف و خستگی می­شوند. این شرایط شامل احساس خستگی فیزیکی، عاطفی و ذهنی می­باشد، حتی اگر فرد به اندازه کافی استراحت و خواب داشته داشته باشد، این خستگی معمولاً به صورت فرسودگی یا بی رمق بودن خود را نشان می دهد. در صورتی که فرد بیش از یک راه درمان مانند پرتودرمانی همراه با شیمی درمانی دریافت می­کند، ممکن است سطح خستگی بیشتری را تجربه کند.

عوارض جانبی طولانی مدت

اکثر عوارض جانبی پس از درمان از بین می روند. اما برخی ادامه­ دار شده یا باز می‌گردند یا بعضی از آنها پیشرفت می‌کنند.

یکی از رایج ترین عوارض ناشی از پرتودرمانی، قرمز شدن یا تحریک پوست است. بسیار حائز اهمیت است که در طول پرتودرمانی با پوست خود به آرامی و با ملایمت برخورد کنید.

نکات زیر به کاهش تحریک و سایر مشکلات پوست کمک می کند.

راه­ های مراقبت  از پوست پس از پرتو درمانی

• پوست را در ناحیه تحت درمان خشک نگه دارید؛
• روزانه پوستتان را با آب گرم و صابون ملایم یا شامپو بدن مخصوص بچه بشویید و خشک کنید؛
• از مصرف هر گونه لوسیون، کرم، عطر، پودر، مواد آرایشی، چسب یا خوشبو کننده بر روی پوست محل پرتودرمانی خودداری کنید؛
• ناحیه تحت درمان با رادیوتراپی را مالش یا ماساژ ندهید. برای کاهش تحریک، لباس الیاف نخی و گشاد بپوشید؛
• از شنا یا دوش گرفتن در آب بسیار گرم یا سرد خودداری کنید؛ حتی استفاده از مواردی همچون پک­های گرمایشی، بطری­های آب گرم، یخ و غیره…؛
• اگر از ماشین اصلاح برای اصلاح مو در ناحیه تحت درمان استفاده می­کنید، نباید از فوم پس از اصلاح یا افترشیو استفاده کنید؛
• از قرار گرفتن در معرض مستقیم آفتاب در ناحیه تحت درمان خودداری کنید. اگر لازم است بیرون بروید، لباس های گشاد بپوشید و از کرم ضد آفتاب با SPF 30 یا بالاتر استفاده کنید. ضد آفتاب باید تا آخر عمر بر روی پوست تحت درمان استفاده شود. پوستی که هر گونه اشعه دریافت کرده باشد، حساس تر بوده و به راحتی می سوزد.
• طبیعی است که پوست ناحیه درمان پس از پرتودرمانی آفتاب سوخته به نظر برسد؛ ممکن است خشک و حساس نیز شود؛ هم­ چنین ممکن است دچار خارش، تورم، تاول یا پوسته شود.
• پوست خود را خشک و تمیز نگه دارید. پوست ناحیه تحت درمان را اسکراب نکنید و از صابون استفاده نکنید. تنها آن را با آب گرم بشویید.
• از تیم درمانی خود بپرسید که از چه نوع لوسیون یا کرمی استفاده کنید.
• از تیم مراقبت­ های بهداشتی خود بپرسید که آیا می توانید ناحیه تحت درمان را اصلاح کنید یا خیر.
• از قرار گرفتن در معرض آفتاب در ناحیه تحت درمان خودداری کنید. در مورد استفاده از ضد آفتاب از تیم درمانی خود سوال کنید. پوست شما در ناحیه درمان بسیار حساس به نور خورشید خواهد بود و باید از آن محافظت شود.
• از پوست خود در برابر گرما یا سرما محافظت کنید.
• از وان های آب گرم، سونا، بالشتک های گرمایی و کیسه یخ استفاده نکنید.
• از نوار چسب یا بانداژهای چسبنده روی پوست درمان شده استفاده نکنید.

بهتر است که رژیم غذایی مقوی و سالمی را دنبال کنید و از مصرف غذاهای سنگین و چرب خودداری نمایید.

زیرا در صورت بروز ناراحتی­ های گوارشی، خوردن غذاهای چرب و یا خیلی شیرین می تواند باعث افزایش ناراحتی ­های گوارشی شود. توجه داشته باشید که مصرف آب و مایعات را تا جایی که می توانید افزایش دهید.

 در صورتی که در دهان و گلوی شما زخم و التهابی به وجود آمده است، می توانید آب خنک و یا تراشه های یخ میل نمایید یا از دهان­شویه­ های مخصوص که توسط دکتر داروساز به دستور پزشک شما تهیه می ­شود استفاده کنید.

به منظور مصرف هر گونه ویتامین و مکمل و هم چنین در مورد استفاده از هر گونه لوازم آرایشی بهداشتی، با پزشک خود مشورت نمایید.

مدیریت علائمی مانند احساس خستگی، مستلزم اراده و خواست بیمار است. بیمار در ابتدا باید طبیعی بودن احساس خستگی و ضعف را بپذیرد  تا بتواند به آرامش و رفع خستگی خود بپردازد.

برای مثال شاید در شرایطی بیمار حتی نتواند سر خود را به سویی دیگر برگرداند یا وزن دستش برایش سنگین باشد؛ اما داشتن فعالیت بدنی  و تحرک حال او را به مراتب بهتر خواهد کرد.

اندکی تحرک ضعف اعضای بدن را از بین می‌برد. نیازی به ورزش خاص و شدیدی هم نیست؛ بلکه فرد می ­تواند با روزانه ده دقیقه پیاده روی در هوای آزاد به بهبود شرایط جسمی و روحی خود کمک شایانی نماید.

داروهایی که برای شما تجویز شده است را طبق دستور پزشک خود مصرف کنید. پیش از مصرف داروهای بدون نسخه  مانند استامینوفن، موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید؛ زیرا برخی از داروها ممکن است برای شما مناسب نباشند.

پیش از مصرف هرگونه داروی گیاهی، ویتامین یا مکمل با پزشک خود مشورت نمایید. در آخر اگر داروهای  تجویز شده برای رفع علائمی که تجربه می کنید موثر نیستند، به پزشک خود جهت تعویض یا تغییر دوز مصرفی آن دارو اطلاع دهید.